viernes, 8 de mayo de 2009

El Maño I.

Nel ano de 1942, el Maño quería cegar os oyos col sol calabrión que ye negaba aquella parede de pedra moura. Dende el pico que ye quedaba tan llonxe, oficiales y axentes das S.S. tiraban embaxo, como quen tira a cinza d'un cigarro, dúas ou tres fogazas de pan rebenidas y magorentas á rebañada de presos que, más mortos que vivos, estracuñábanse atazaos, trabaos xa muitos pollos dentes da morte naquella furada, cadaldía ás tres da tarde. Con esa someira burlla, querían que compartisen con ellos os habanos y as copas cos que, refregando na pandorga, os nazis del campo francés de Munchausen miraban á morte que de momento tían debaxo dos sous pés.

El Maño miraba al célo de pedra cos oyos regallaos como pratos, oubióis d'algo del bioco que tanto arralara por aquel llugar del sudeste francés con nome d’oficial xermano. Vía cómo el pan cayía naquel tarrén, berbuyoso de pedras que se chantaban nel asadura y encontrosao dos corpos y as auguas dos presos; al vello, quedaba estasiao mirando cómo muitos, coa morte pintada na cachola, ceibaban úa mao al aire pa meteya na boca hasta os cotomellos; parecería un tollapo condo vía qu'a muitos dábayes el único sabor que tían na gorxa dende había tempo, condo arrojaban al fer este xesto y víaseyes al gorgoleiro el  fel col que muitas veces comían en Munchausen. Asina, os mortos salían a carretadas.

El Maño, malo de tiricia, chen de sarabuyadas por todo el corpo, esmellao y carramandín hasta qu'os osos se ye apegaban al alma, iba aguantando un día tres d'outro, al tempo que sabía qu'el luxo del amistá, nese sito tan mouro como el mazaricón d'un fiyo, naide lo podía permitir ofrecer.

Y é que lo qu'en España ye dixeran qu'era pecao mortal pol ano 40, en Francia volvíase pa muitos mortal de necesidá dous anos más tarde, condo aquellos trenes entraban pollas vías hasta el mesmo fégado del campo d'esterminio de Munchausen. El Maño tuvo qu'irse obrigao y chen de medo, medio relloucao por ter que deixar á súa muyer y a os sous padres na Zaragoza d'aquel tempo. Peró dixéranye qu'ou arrancaba, ou acababan matándolos a todos. Asina, foise. Foise coa resinación molle y cimbre del que ta obrigao a deixar todo y nun pode mirar detrás. Llevaba un chamizo nel peto pol que sentía que ye xelaba y ye entraban torniscadas que durarían case toda a vida. Peró inda así, sabía qu'iba pá Francia republicana qu'al cabo, pensaba, iba matarye a sapieira de vengarse escontra aquellos que lo fían irse y os sous compinches. Nun sabía inda que nada más chegar, toparía un palandraque de país invadido, que cheiraba a azufre por undequera que pisaba.

Na suá casa aragonesa nun pasara nunca apuro nin necesidá ningúa. Tían sempre carne, patacas y pan abondo; hasta mel y vino feito na casa d'un tío por parte de padre que vivía nun poblo al pé de Barbastro; y os domingos todos, tortas chías de mermeladas que poñerían na gloria a cualquer llambión. Peró agora, en Munchausen aquello era un recordo que dolía como ye dole a un aforcao nun poder fincar os pés. Allí sabería muito ben que valía más un enchente que cincuenta llambisques. Os momentos de necesidá d'outros tempos eran luxos al pé d'aquella Francia de 1942… tanto ye acantaciara el sentimento, el recordo y el corpo a súa mala sorte na vida. Anque el maño nunca foi un cricas: inda guldrido abondo, sabía muito ben debeyar lo bon en lo ruin, igual que se debeyan as castañas del arizo. Anque Munchausen lo volvéu tóuzaro y esquitón, nun deixóu d'escarrabaldiar na súa molleira, que tusía en silencios falsamente galdidos, entregaos, el xeito de nun parar d'arrometer naquellas cuitas hasta que podese ver el sol que ye negaba aquel paredón mouro dende unde yes tiraban el pan. El maño sabía qu’iba escorneirar anque se demoucase, inda condo nun ye chegaban bicadas abondas pa poder fer ese nío, y pensaba qu'esperar asina a llibertá era como sentarse mirar a qu'un cosco tropezase.

Peró el esperanza, que pode volver a un home tollo, chegóuye a os poucos días de saber por boca d'un peisano sou que recalara tamén allí, que nun monte d'Aragón, de noite y armaos, como os valentes, chegaron coa súa muyer y os sous padres pa escribiryes con llume nel corpo qu'hai un tempo nel qu'os que se poden chamar vencedores, escriben con caltres envelenaos os nomes del medo nos corpos dos vencidos. Sou padre Manuel, un veyo maestro zaragozano, y súa madre Esperanza, un ama de casa zamorana del poblo de Fonfría, unde el maño conocera a súa muyer, foron fusilaos. Coa súa muyer tuveron más misericordia al pareceryes mui guapa. Foi violada por cinco homes, rapada y posta de volta na casa de Zaragoza unde la foran buscar. Moriría a os dous anos, asañada y chía de malucos nel alma, agradecendo que d'úa vez la vise ver a morte á que ye llevaba escuitando, dende el día del monte, cómo rozaba el sou dido escontra el filo gayao da gadaña que la iba ir buscar.

El Maño soupo, más ou menos, dos sucesos del monte, peró condo ella moríu, a vida, chía de tantos caleyóis unde espera a disgracia nel fondo, nun ye deixóu enterarse nel Arxentina del fin real da súa muyer. Nunca más soupo d’ella. Supuxo qu’e morira condo os sous veyos.

En Munchausen, nel que xa barruntaba qu'iba ser el sou último viaxe en tren dende el campo hasta delantre dos fusiles que lo habían matar, chamóu á necesidá, y entre él y outros dous amañaron d’abrir a porta d'un vagón nel qu'os presos iban estrapellaos y saltar embaxo pa cayer rodando por un arrebolladoiro nevao.

Silbándoye as balas que disparaban dende os postos de vixilancia, al tempo que corría atarambicándose y arrebollando lladeira embaxo, sentíu a neve calente, inda condo en toda a súa vida nun se ye puido ir aquel frío rebezo que tía nos pés. Dicía que nunca ye enxuitaran y que dende había muito tempo, dende aquel tempo, chovíaye todos os días pol pico.

Muchicándoye os dentes, esfrecido polla temperatura da noite del inverno francés, amañóu d’oxar a morte outro día más y esta vez sería a que ye valiría a llibertá, ou aquello que dalgún xeito se parecía; peró tamén a señardá y úa toupieira nel peto qu’arrastraría hasta os sous últimos anos de vida.

Nun paróu d'andar hasta que nun puido más, y esto pasóu al tempo que chegaba a un sito unde ye parecéu ver un varal d'herbaseca y, someirín, foi hacia allí pasar a noite xunta un gato del que se fexo compañeiro.  Y dormíu asina as tensióis todas y os medos. Y nun tuvo esmolementos aquella noite por tiros, nin nazis, nin fruxes, nin recordos, nin mortos, porque nun puido zafarse mentres dormía del desapego a todo que ten quen pensa que, muito más cedo que tarde, vei morrer d’un xeito ou d’outro.

Nun foi asina. Al outro día polla mañá, us golpíos xeitosos nas pernas col mango d'úa garrucha , fóronlo axudando a erguerse y despegar os oyos llagañosos y chíos de noites en vela. Y condo los deu abertos de vez, sí que se ye botóu el mundo nel pico. Víuse morto; y al cabo, asina acabaríanseye as cuitas, -pensóu-. Delantre d'él taba el amo del caseirío que puido ver el Maño alredor condo se puxo dereto sin poder nin gurgutar pra dicirye algo nel pouco francés qu'aprendera. Peró, de sutaque, condo úa rayola pasaba entre as nubres d`aquella mañá zarrada qu`iba trer augua, el maño deuse conta de que ye daban un oportunidá. El amo d’aquel caseirío llevóulo pá casa, deixóuye llavarse, tróuxoye roupa nova, enchéuye a pandorga (que case lo fai morrer d'úa conxestión) y túvolo escondido y mirando por él hasta que botóu conta de que na villa cercana á granxa había un home, Diego, que tía úa tenda de comestible y del que sabía qu'era un esiliao republicano español, chegao allí más ou menos pollas mismas fechas qu'el maño á Francia, antias que lo ingresaran en Munchausen.

Este tendeiro era un bon home, coraxego, enfoutao y gayoleiro, que vira mui cansao da vida nel poblo asturiano d’unde chegara. Mui chen de promesas de carne con patacas o os mortos de fame nas casas dos caciques se apoyaban a D. Melquíades Álvarez; chen de ver escapar á xente pá veira del mar pollas noites condo, acoyonaos por el mito dos mineiros que lluitiaban nel frente de Monforte y pasaban en camióis na carretera, arrancaban atortoraos p'alló; chen d'escuruxarse condo Ceano Vivas pasóu el río, inda condo yes tiraran a ponte coa dinamita das minas cercanas; chen dos sermóis das misas, dos Hítleres y os Stálines dos qu'algo llera y escuitara, de Francos y Largos Caballeros, de ver cómo os vecíos lo miraban mal condo falaba da concentración parcelaria da República… úa vecía dixérayo al craras: “falas muito ben, Diego, peró é qu'a xente nun che ta preparada”.

Chen de tanto, al cabo, decidíu escapar prá Francia dos tres nomes abstractos que nun tuvo el gusto de conocer. Y eso que tuvera sorte, xa que col que puido llevar de Valdiguales (qu'asina se chamaba el sou poblo asturiano d'orixe) montara aquel  comercio pequenín nel que ye iba abondo ben; y hasta volara núa mocía  francesa, roxa como un encantada, que taba lamar de namorada d'él y quería casarse conto antes.

Anque últimamente tía problemas. Os xerifaltes y axentes nazis sabían qu’era un republicano español esiliao y xa botaran conta d'ello. Había, entonces, qu'amañar d'irse conto antes si nun quería acabar en Munchausen, ou noutro llao, sin chegar a poder contallo, non como el aragonés aquel del que ye falara había pouco Gilles, el amo del caseirío.

Diego, un bon home, nun quixo deixar detrás al maño, asina que nel momento que tuvo algún cuarto xunto pra sacar tres pasaxes al Arxentina, xa tía comentao y planiao coa súa moza y el Maño el urxencia da situación; y ás primeiras de cambio embarcaron coaquel rumbo fixo y desnortao a un tempo, pa un país del que namás ouguiran falar...                      

             (To be continued...)

No hay comentarios: